امنیت منطقه‌ای در قلمرو اوراسیا و جایگاه ایران

پس از فروپاشی شوروی، اوراسیای جدید، از منطقه‌ای خفته و دور از مرکز سیاست جهانی به منطقه‌ای مورد توجه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. ایران نیز به جهت موقعیت ژئواستراتژیکِ بی‌همتا، در جغرافیایی قرار گرفته که پس از روسیه نقشِ بازیگری محوری و مهم در این منطقه را دارد. در این خصوص، تکوین همکاری و نگرانی‌های امنیتی منطقه‌ای، کانون تمرکز و اولویت نخست برای تهران است. اینکه جمهوری اسلامی ایران چه جایگاهی در این منطقه دارد؟ معضلات پیشِ روی ایران به لحاظ امنیتی در چه ابعادی گسترده است؟ مهم‌ترین عوامل استراتژیک مناسبات امنیتی آینده ایران با کشورهای واقع در این منطقه چگونه قابل تحلیل است و کشور در چه سطحی می‌تواند درون آن نقش شایسته خود را بازی کند؟ پرسش‌هایی هستند که در این مقاله به آنها پرداخته می‌شود. از‌این‌رو مقاله حاضر با توجه به متغیرهای فراوان با اثرگذاری‌های متفاوت، واقعیات و پیچیدگی‌های حاکم بر این منطقه و با در نظر گرفتن احتمال افزایش نقش‌آفرینی ایران در قلمرو اوراسیا، تلاش می‌کند تا در حوزه امنیت منطقه‌ای، رفتار و رهیافت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران را براساس عقلانیت و در پرتو مطلوبیت نسبی ارائه کند. در این چارچوب، ابتدا ضمن بررسی نظری مفهوم امنیت و رویکردهای منطقه‌ای آن، به‌گونه‌ای توصیفی ـ تحلیلی، از یک‌سو مجموعه تحولاتی را که به بی‌ثباتی و ناامنی در منطقه اوراسیا دامن می‌زند، و از‌سوی‌دیگر موضوعاتی که به‌طور مشخص در زیرسیستم‌های آسیای مرکزی، منطقه خزر و منطقه قفقاز جنوبی به‌عنوان محیط فوری امنیتی ایران در چارچوب اوراسیا محسوب می‌شوند، مورد واکاوی و تجزیه تحلیل قرار می‌دهد.